animalspress

Επιλογές για την επισήμανση της καλής μεταχείρισης των ζώων και τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού δικτύου κέντρων αναφοράς για την προστασία και την καλή μεταχείριση των ζώων

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ


EL
SANCO/6429/2009 Rev. 4 (POOL/D2/2009/6429/4162R4-EN.doc)
EL EL

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
Βρυξέλλες, 28.10.2009
COM(2009)584 τελικό

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ
ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Επιλογές για την επισήμανση της καλής μεταχείρισης των ζώων και τη δημιουργία ενός
ευρωπαϊκού δικτύου κέντρων αναφοράς για την προστασία και την καλή μεταχείριση
των ζώων
{SEC(2009)1433}
{SEC(2009)1432}
EL 2 EL
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
1. Ιστορικό και γενικοί στόχοι ......................................Error! Bookmark not defined.
2. Τρόποι για την αύξηση της ευαισθητοποιησης και την ενίσχυση της
διαφάνειας όσον αφορα την καλή μεταχείριση των ζώων Error! Bookmark not
defined.
3. Καλή μεταχείριση των ζώων και συσχετισμός με άλλα χαρακτηριστικά
ποιότητας ...................................................................Error! Bookmark not defined.
4. Ενημέρωση των καταναλωτών και στρατηγικές προώθησης των προιόντων
.....................................................................................Error! Bookmark not defined.
5. Εκστρατείες πληροφόρησης και εκπαίδευσης .....Error! Bookmark not defined.
6. Η διεθνής διάσταση..................................................Error! Bookmark not defined.
7. Διαφορετικά πρότυπα και η σύγκρισή τους..........Error! Bookmark not defined.
8. Διαφάνεια και επιστημονική έρευνα για την καλή μεταχείριση των ζώωνError!
Bookmark not defined.
9. Συμπέρασμα..............................................................Error! Bookmark not defined.
EL 3 EL
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η συζήτηση με θέμα τον τρόπο βελτίωσης της επικοινωνίας με τους καταναλωτές σχετικά με
την καλή μεταχείριση των ζώων στην παραγωγή ζωικού κεφαλαίου έχει αρχίσει εδώ και
αρκετά χρόνια στην ΕΕ, τουλάχιστον από το 2002 που εγκρίθηκε η κοινοτική έκθεση με τίτλο
«Νομοθεσία για την καλή μεταχείριση των εκτρεφόμενων ζώων σε τρίτες χώρες και συνέπειες
για την ΕΕ».
Η διάσκεψη με τίτλο «Καλή μεταχείριση των ζώων - Βελτίωση μέσω της επισήμανσης;»
(Βρυξέλλες, 28/03/2007), που οργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική
Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τη γερμανική προεδρία του Συμβουλίου έδωσε τη
δυνατότητα να γίνει μια πρώτη γενική συζήτηση με τους εκπροσώπους όλων των ομάδων των
ενδιαφερόμενων μερών. Μετά τη διάσκεψη, το Συμβούλιο των υπουργών ενέκρινε το Μάιο
του 2007 συμπεράσματα σχετικά με την επισήμανση για την καλή μεταχείριση των ζώων,
καλώντας την Επιτροπή να υποβάλει έκθεση προκειμένου να γίνει μία σε βάθος συζήτηση γι'
αυτό το ζήτημα.
Για το σκοπό αυτό, η Επιτροπή ανέθεσε σε εξωτερικό ανάδοχο να πραγματοποιήσει μελέτη
σκοπιμότητας1 καθώς και ευρείες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη ώστε να
αξιολογηθεί το ζήτημα περαιτέρω και να συγκεντρωθούν όσο το δυνατόν περισσότερες
συνεισφορές για αυτό το ζήτημα από τα ενδιαφερόμενα μέρη εντός και εκτός ΕΕ. Η μελέτη
ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2009.
Το πρώτο κοινοτικό σχέδιο δράσης για την προστασία και την καλή μεταχείριση των ζώων
2006-20102 χαράζει την κατεύθυνση των κοινοτικών πολιτικών και των σχετικών
δραστηριοτήτων για τα επόμενα χρόνια με σκοπό τη συνέχιση της προώθησης υψηλών
προτύπων καλής μεταχείρισης των ζώων στην ΕΕ και σε διεθνές επίπεδο, διερευνώντας τις
επιχειρηματικές ευκαιρίες που προσφέρει η καλή μεταχείριση των ζώων στους παραγωγούς,
δείχνοντας παράλληλα σεβασμό στην ηθική και πολιτιστική διάσταση του ζητήματος. Η
βιολογική παραγωγή και τα εθελοντικά σχέδια όπως η «κόκκινη ετικέτα» ή η «Freedom
Food» (ετικέτες ελεύθερης βοσκής) είναι σαφή παραδείγματα τέτοιων επιχειρηματικών
ευκαιριών.
Μια συγκεκριμένη «πλατφόρμα ενημέρωσης σχετικά με την καλή μεταχείριση των ζώων»,
που καθιερώθηκε στο πλαίσιο του 7ου προγράμματος πλαισίου της ΕΕ και στοχεύει στη
διευκόλυνση του διαλόγου και της ανταλλαγής εμπειριών μεταξύ των ενδιαφερόμενων
μερών, είναι βασικό στοιχείο για την υλοποίηση του σχεδίου δράσης3. Η καλύτερη
ενημέρωση των καταναλωτών διανοίγει προοπτικές για έναν ενάρετο κύκλο στον οποίο οι
καταναλωτές θα ζητούν τρόφιμα που παράγονται με τρόπο φιλικότερο προς την καλή
μεταχείριση των ζώων και η ζήτηση έχει αντίκτυπο σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού μέχρι
τον παραγωγό πρωτογενούς παραγωγής, ο οποίος ενδέχεται να μπορεί να πετύχει καλύτερη
τιμή για το προϊόν του και, συνεπώς, να αποσβέσει ένα μέρος του τυχόν υψηλότερου κόστους
παραγωγής. Δεδομένου ότι η καλύτερη μεταχείριση των ζώων συχνά οδηγεί σε μεγαλύτερη
παραγωγή, υπάρχουν πολλές δυνατότητες και για τους παραγωγούς να αποκομίσουν οφέλη
1 Η πλήρης μελέτη συμπεριλαμβανομένων των συμπερασμάτων βρίσκεται στην ακόλουθη διεύθυνση
του διαδικτύου:
http://ec.europa.eu/food/animal/welfare/farm/labelling_en.htm
2 http://ec.europa.eu/food/animal/welfare/actionplan/actionplan_de.htm
3 http://www.animalwelfareplatform.eu
EL 4 EL
από αυτό το σύστημα. Πράγματι, ο διάλογος μεταξύ των οργανώσεων για την καλή
μεταχείριση των ζώων, των κυβερνητικών αρχών, των πολιτικών, των παραγωγών, των
λιανοπωλητών και των καταναλωτών μπορεί να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση και να
βελτιώσει τις πρακτικές εκτροφής, την επιλογή εκ μέρους του καταναλωτή και τη νομοθεσία.
Τόσο η μελέτη σκοπιμότητας όσο και οι απόψεις που εκφράστηκαν από τα ενδιαφερόμενα
μέρη υποστηρίζουν την ενσωμάτωση των διαφορετικών τομέων της πολιτικής που
συνδέονται με την προστασία των ζώων. Σε σχέση με την προστασία των ζώων, η καθιέρωση
στρατηγικών επικοινωνίας με τους πολίτες με θέμα την αξία των προϊόντων με υψηλότερα
πρότυπα καλής μεταχείρισης των ζώων ή η ανάπτυξη ευρωπαϊκών επενδυτικών στρατηγικών
στον τομέα της έρευνας θεωρήθηκαν κατάλληλοι τομείς εργασίας για σωστό συντονισμό σε
ευρωπαϊκό επίπεδο.
Ο γενικός στόχος της πολιτικής σε αυτόν τον τομέα είναι να διευκολύνει τους καταναλωτές
να προσδιορίζουν και να επιλέγουν τα φιλικά προς την καλή μεταχείριση των ζώων προϊόντα
και, με αυτόν τον τρόπο, να δώσουν ένα οικονομικό κίνητρο στους παραγωγούς για να
βελτιώσουν την καλή μεταχείριση των ζώων.
1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ
Τα αποτελέσματα της μελέτης σκοπιμότητας έδειξαν σαφώς την ανάγκη για μια
συζήτηση σε βάθος σχετικά με τον τρόπο βελτίωσης της ενημέρωσης για την καλή
μεταχείριση των ζώων και του συντονισμού των πλέον κατάλληλων εργαλείων. Με
την παρούσα έκθεση, η Επιτροπή επιδιώκει να διευκολύνει μια πολιτική συζήτηση,
ιδίως με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και
Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, στο πλαίσιο της μελέτης
σκοπιμότητας. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την προετοιμασία της
παρούσας έκθεσης συμφωνεί με την προσέγγιση της γενικής πολιτικής της
Επιτροπής για την ποιότητα της γεωργίας.
Η παρούσα έκθεση υποστηρίζει ότι η πολιτική της ΕΕ για την ενημέρωση σχετικά με
την καλή μεταχείριση των ζώων κατά την παραγωγή ζωικού κεφαλαίου πρέπει στο
μέλλον να δίνει στους κτηνοτρόφους της ΕΕ την πολιτική υποστήριξη που
χρειάζονται για να κερδίσουν τη μάχη της ποιότητας- με άλλα λόγια, να παρέχουν
ποιοτικά προϊόντα, να εξηγούν στους καταναλωτές σε ποιο βαθμό εκπληρώνουν τις
προσδοκίες τους και, σε αντάλλαγμα, να αυξάνεται η τιμή των προϊόντων τους.
Τα ζητήματα που εξετάζονται σε αυτήν την έκθεση είναι τα εξής:
– μέχρι ποιο βαθμό επιτυγχάνουν αυτό το στόχο τα σημερινά εργαλεία, το
νομικό πλαίσιο και τα μέτρα που αφορούν την ενημέρωση για την ποιότητα
των προϊόντων που προορίζονται για την εκτροφή στην ΕΕ όσον αφορά την
καλή μεταχείριση ·
– αν, και με ποιο τρόπο, θα μπορούσαν τα εργαλεία αυτά να βελτιωθούν για να
επιτύχουν καλύτερα αυτό το στόχο· και
– ποιοι νέοι μηχανισμοί απαιτούνται (ενδεχομένως) για να βοηθήσουν στην
επίτευξη αυτού του στόχου.
EL 5 EL
Τα αποτελέσματα της πολιτικής συζήτησης σχετικά με αυτήν την έκθεση θα
ληφθούν υπόψη επίσης στο πλαίσιο της αξιολόγησης της κοινοτικής πολιτικής για
την καλή μεταχείριση των ζώων που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Επιτροπή και θα
συνεχιστεί το 2010.
2. ΤΡΟΠΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ
Η κτηνοτροφική παραγωγή στην ΕΕ φημίζεται για τα υψηλά πρότυπα καλής
μεταχείρισης των ζώων. Η νομοθεσία για την καλή μεταχείριση των ζώων στην ΕΕ
έχει μια μακρά παράδοση και η πρώτη κοινοτική νομοθετική πράξη εκδόθηκε το
1974. Η σημερινή κοινοτική νομοθεσία για την καλή μεταχείριση των ζώων περιέχει
τα ελάχιστα πρότυπα που όλοι οι παραγωγοί είναι υποχρεωμένοι να τηρούν. Στις
περιπτώσεις που εφαρμόζονται υψηλότερα πρότυπα καλής μεταχείρισης των ζώων,
οι παραγωγοί οφείλουν να βρουν τρόπους ώστε η τιμή των προϊόντων τους να
αντιστοιχεί στην προστιθέμενη αξία που αποκτούν τα προϊόντα τους και να
αποσβένει τις επενδύσεις που έκαναν. Μια δυνατότητα είναι η προσέγγιση της
βιολογικής παραγωγής, η οποία, βάσει ενός ειδικού ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης4,
ανέδειξε τη σημασία των πολιτικών που κατευθύνονται από την αγορά. Η
εθελοντική επικοινωνία για τα χαρακτηριστικά του προϊόντος όσον αφορά την καλή
μεταχείριση (π.χ. Freedom Food) αποτελεί άλλον έναν πρόσθετο τρόπο τόνωσης του
ενδιαφέροντος των καταναλωτών.
4 Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τα βιολογικά τρόφιμα και τη βιολογική γεωργία COM(2004)415 τελικό
EL 6 EL
Σύμφωνα τόσο με την ανάλυση των αποτελεσμάτων των δύο ερευνών του
ευρωβαρόμετρου5 όσο και με τη μελέτη σκοπιμότητας6 για την επισήμανση της
καλής μεταχείρισης των ζώων, η επισήμανση που βασίζεται σε επαρκείς
επιστημονικές γνώσεις και αξιολογείται σύμφωνα με εναρμονισμένες απαιτήσεις, θα
μπορούσε να δώσει τη δυνατότητα στους καταναλωτές να είναι ενημερωμένοι όταν
αγοράζουν τα προϊόντα και να επιτρέψει στους παραγωγούς να αξιοποιούν τις
ευκαιρίες της αγοράς.
Είναι σημαντικό να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο οι απαιτήσεις και τα πρότυπα
που πληρούν οι κτηνοτρόφοι και υπερβαίνουν σήμερα τα ελάχιστα πρότυπα καλής
μεταχείρισης των ζώων που προβλέπονται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία, θα
μπορούσαν να διαδοθούν περισσότερο στην ΕΕ και το εξωτερικό. Ένα ακόμα
ζήτημα προς συζήτηση είναι αν αυτός ο στόχος επιτυγχάνεται καλύτερα με την
επισήμανση (βάσει δημόσιων ή ιδιωτικών προτύπων), τις δημόσιες εκστρατείες
ενημέρωσης ή με έναν συνδυασμό διαφορετικών εργαλείων.
3. ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ ΜΕ ΑΛΛΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
Η μελέτη σκοπιμότητας εξέτασε διάφορες ετικέτες ποιότητας όπως η κόκκινη
ετικέτα, η Freedom Food και η Neuland και συμπληρωματικές ανεξάρτητες
ευρωπαϊκές μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη σε αυτόν τον τομέα (Welfare Quality7·
EconWelfare8· Q-PorkChains9· EAWP10). Η βιολογική γεωργία συνδέεται ήδη από
τους καταναλωτές με υψηλότερα πρότυπα καλής μεταχείρισης των ζώων εντός και
εκτός ΕΕ. Επιπλέον, ο χαρακτηρισμός βιολογικός αναγνωρίζεται εύκολα από τους
καταναλωτές χάρη στον λογότυπο της ΕΕ που θα ανανεωθεί και θα γίνει
υποχρεωτικός μετά την 1η Ιουλίου 2010.
5 Έρευνες του Ευρωβαρόμετρου του 2005 και του 2006:
http://ec.europa.eu/food/animal/welfare/survey/index_en.htm
6 Βασικό συμπέρασμα από τη «μελέτη σκοπιμότητας για την επισήμανση της καλής μεταχείρισης των
ζώων και τη δημιουργία ενός κοινοτικού κέντρου αναφοράς για την προστασία και την καλή
μεταχείριση των ζώων» που υποβλήθηκε από την Κοινοπραξία Αξιολόγησης της Τροφικής Αλυσίδας και
δημοσιεύθηκε μαζί με την παρούσα έκθεση (στο εξής «μελέτη σκοπιμότητας»): «Τα ενδιαφερόμενα
μέρη συμφωνούν σε γενικές γραμμές ότι υπάρχουν πολλά προβλήματα σήμερα όσον αφορά την
ενημέρωση για την καλή μεταχείριση των ζώων στα προϊόντα ζωικής προέλευσης. Οι οικείες
οργανώσεις των ενδιαφερόμενων μερών υποδεικνύουν συχνά δύο τομείς που αφορούν: προβλήματα με
τα πρότυπα/τους ισχυρισμούς καλής μεταχείρισης των ζώων και την έλλειψη ευαισθητοποίησης των
καταναλωτών και τους ακατάληπτους λογότυπους/ετικέτες. Σχεδόν κανείς από όσους απάντησαν στην
έρευνα που έγινε στις οργανώσεις των ενδιαφερόμενων μερών στην ΕΕ δεν ισχυρίστηκε ότι δεν
υπάρχουν σχετικά προβλήματα.»
7 Welfare Quality®: Η επιστήμη και η κοινωνία βελτιώνουν τη μεταχείριση των ζώων στην ποιοτική
αλυσίδα τροφίμων – σχέδιο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ (http://www.welfarequality.net).
8 EconWelfare: Η καλή μεταχείριση των ζώων σε κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο: Σχέδιο για να γίνει
καλύτερα γνωστός ο αντίκτυπος της αναβάθμισης των προτύπων καλής μεταχείρισης των ζώων στο
ζώο, στην αλυσίδα παραγωγής και στην ευρωπαϊκή κοινωνία– σχέδιο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ
(http://www.econwelfare.eu).
9 Q-PorkChains: Βελτίωση της ποιότητας του χοιρινού κρέατος για τους καταναλωτές –σχέδιο που
χρηματοδοτείται από την ΕΕ (http://www.q-porkchains.org).
10 EAWP: Ευρωπαϊκή πλατφόρμα καλής μεταχείρισης των ζώων: Προώθηση της καλής μεταχείρισης των
ζώων μέσω της τροφικής αλυσίδας – σχέδιο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ
(http://www.animalwelfareplatform.eu)
EL 7 EL
Τόσο οι εμπορικές στρατηγικές για τις ετικέτες όσο και οι μελέτες τονίζουν ότι ένα
σημαντικό ποσοστό των πολιτών επιθυμούν να ενημερώνονται όχι μόνο για τις
«φυσικές ιδιότητες», όπως το περιεχόμενο των επιθυμητών και ανεπιθύμητων
συστατικών, αλλά και για τις λοιπές ιδιότητες των τροφίμων που αγοράζουν, οι
οποίες περιλαμβάνουν τους δεοντολογικούς παράγοντες σχετικά με την παραγωγή
και τον τρόπο μεταχείρισης των ζώων11.
Από την πλευρά των καταναλωτών, η καλή μεταχείριση των ζώων είναι
χαρακτηριστικό ζήτημα εμπιστοσύνης. Αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές συχνά δεν
είναι σε θέση σήμερα να επαληθεύσουν οι ίδιοι το πραγματικό επίπεδο καλής
μεταχείρισης των ζώων όταν διατυπώνονται τέτοιοι ισχυρισμοί. Ωστόσο, όσον
αφορά το σύνολο της αγοράς τροφίμων της ΕΕ τα προϊόντα αυτά εξακολουθούν να
αντιστοιχούν σε ένα μικρό μέρος της αγοράς. Σύμφωνα με τις έρευνες, αυτό μπορεί
να δείχνει έλλειψη ενημέρωσης και διαφάνειας.
Στην ΕΕ δεν υπάρχουν εναρμονισμένες απαιτήσεις για την επισήμανση των
προτύπων για την καλή μεταχείριση των ζώων ή για τον τρόπο αξιολόγησής τους.
Ορισμένα ενδιαφερόμενα μέρη υποστήριξαν την αρχή σύμφωνα με την οποία, όσο
περισσότερες ιδιωτικές ετικέτες για την καλή μεταχείριση των ζώων βρίσκονται
στην αγορά λιανικής πώλησης, τόσο αυξάνεται η ανάγκη καθορισμού μιας
μεθοδολογίας για την αξιολόγηση και τη σύγκριση των προτύπων για την καλή
μεταχείριση των ζώων.
Συνεπώς, προκύπτει το ερώτημα αν ο πολλαπλασιασμός των ιδιωτικών συστημάτων
επισήμανσης για την καλή μεταχείριση σε εθνικό επίπεδο δημιουργεί σοβαρά
προβλήματα που δικαιολογούν τη δημιουργία ενός συστήματος σε επίπεδο ΕΕ.
Σαφώς, κάθε ανάλογο σύστημα σε επίπεδο ΕΕ, το οποίο μπορεί να αποτρέψει τον
κατακερματισμό της εσωτερικής αγοράς και να διευκολύνει το ενδοκοινοτικό
εμπόριο, θα πρέπει να καταδείξει ότι μπορεί να προσθέσει αξία τόσο στα υπάρχοντα
ιδιωτικά συστήματα όσο και στις ρυθμίσεις για τη βιολογική παραγωγή12, χωρίς να
τα βλάψει.
Αν και η πλειονότητα των καταναλωτών επηρεάζονται από την τιμή, τα
αποτελέσματα πολλών ερευνών τα τελευταία χρόνια έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη
ομάδων καταναλωτών που ενδιαφέρονται να αγοράζουν προϊόντα με ειδικές
ιδιότητες και χαρακτηριστικά, περιλαμβανομένης της καλής μεταχείρισης. Σε πολλά
κράτη μέλη αυτή η ομάδα καταναλωτών που αναζητούν την ποιότητα δημιουργεί
ευκαιρίες στην αγορά προϊόντων με υψηλότερα πρότυπα καλής μεταχείρισης των
ζώων (μεμονωμένο κριτήριο ποιότητας ή σε συνδυασμό με άλλα χαρακτηριστικά
πάνω από το μέσο όρο). Ένα ιδιαίτερα συναφές παράδειγμα είναι η αγορά
βιολογικών προϊόντων, όπου η εναρμόνιση σε επίπεδο ΕΕ άνοιξε το δρόμο σε μια
νέα ομάδα καταναλωτών: Το λογότυπο βιολογικής παραγωγής εμπνέει εμπιστοσύνη
στους καταναλωτές όσον αφορά την προέλευση και τις ιδιότητες του τροφίμου και
του ποτού τους και η αναγραφή του σε κάθε προϊόν διασφαλίζει τη συμμόρφωση με
τον κανονισμό βιολογικής παραγωγής της ΕΕ, με τον οποίο εξασφαλίζονται
11 Welfare Quality®: Επιστήμη και κοινωνία βελτιώνουν την καλή μεταχείριση των ζώων στην ποιοτική
αλυσίδα τροφίμων – σχέδιο που χρηματοδοτείται από την ΕΕ (http://www.welfarequality.net).
12 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου και οι κανόνες εφαρμογής του: Κανονισμός
889/2008 της Επιτροπής·
EL 8 EL
υψηλότερα πρότυπα καλής μεταχείρισης των ζώων μέσω αποτελεσματικών ελέγχων
και πιστοποίησης σε όλη την ΕΕ.
Ορισμένα υπάρχοντα συστήματα επισήμανσης αφορούν τόσο τις απαιτήσεις καλής
μεταχείρισης όσο και άλλα πρότυπα ποιότητας, π.χ. η βιολογική παραγωγή ή η
περιβαλλοντική προστασία. Για το λόγο αυτό, η προστιθέμενη αξία ενός
ενδεχόμενου συστήματος επισήμανσης για την καλή μεταχείριση των ζώων στην ΕΕ
σε σχέση με τα υπάρχοντα συστήματα θα πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά και να
βρεθούν τρόποι να αποφευχθεί τυχόν επικάλυψη.
4. ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ
Η εισαγωγή «αποκλειστικών όρων» είναι ένας τρόπος ενημέρωσης των αγοραστών
και των καταναλωτών σχετικά με τα χαρακτηριστικά των προϊόντων και τις
μεθόδους γεωργικής παραγωγής. Οι υποχρεωτικές ή εθελοντικές απαιτήσεις για τη
χρήση των «αποκλειστικών όρων» καλής μεταχείρισης των ζώων βάσει των
μεθόδων εκτροφής ή των τυποποιημένων δεικτών καλής μεταχείρισης απαιτούν τη
εκπόνηση ειδικών ευρωπαϊκών προτύπων και πρέπει να καλύπτουν σχετικά είδη και
προϊόντα μέσα σε ένα γενικό πλαίσιο.
Ένα παράδειγμα της σημερινής υποχρεωτικής χρήσης των «αποκλειστικών όρων»
στην ΕΕ είναι τα πρότυπα για την προώθηση των αυγών που προορίζονται για
κατανάλωση. Η νομοθεσία για την προώθηση των αβγών καθιστά υποχρεωτική την
επισήμανση των αυγών χωρίς το κέλυφός τους με το σύστημα εκτροφής σύμφωνα με
το οποίο έχουν παραχθεί. Υπάρχουν τέσσερις επιτρεπόμενες ετικέτες σύμφωνα με το
σύστημα παραγωγής: αυγά κλωβοστοιχίας, αυγά κλιμακωτής σχάρας, αυγά
ελεύθερης βοσκής και βιολογικά αυγά· οι απαιτήσεις γι' αυτά τα συστήματα
παραγωγής καθορίζονται στη νομοθεσία, και οι ενδείξεις στις ετικέτες δίνουν στους
καταναλωτές πληροφορίες που μπορούν να ερμηνεύσουν ως έναν δείκτη καλής
μεταχείρισης των ζώων, και να τον χρησιμοποιήσουν όταν αγοράζουν αβγά. Μετά
την εφαρμογή της νομοθεσίας, το ποσοστό της παραγωγής αυγών εκτός των αυγών
κλωβοστοιχίας έχει αυξηθεί σημαντικά σχεδόν σε όλα τα κράτη μέλη. Η νομοθεσία
για την προώθηση των αυγών είναι πιθανό να έχει συμβάλει στη διευκόλυνση των
καταναλωτών όταν στρέφονται από την αγορά αυγών με κέλυφος από κότες
κλωβοστοιχίας στην αγορά αυγών που παράγονται σε εναλλακτικά συστήματα με
βάση την υπόθεση ότι τα συστήματα παραγωγής αυγών εκτός κλωβοστοιχίας
συνεπάγονται καλύτερη μεταχείριση των ζώων. Επιπλέον, τα παραδείγματα των
υπαρχόντων προαιρετικών «αποκλειστικών όρων» καθορίζονται στα πρότυπα
προώθησης του κρέατος των πουλερικών, όπου οι ενδείξεις για τη μέθοδο
καλλιέργειας καθορίζονται επακριβώς και οι αγρότες πρέπει να συμμορφώνονται με
τις προδιαγραφές που καθορίζονται για τη χρήση των «αποκλειστικών όρων» .
Θα είναι σημαντικό να σταθμιστούν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της
διατύπωσης ορισμών για τους προαιρετικούς ή υποχρεωτικούς «αποκλειστικούς
όρους» στα πρότυπα προώθησης των προϊόντων σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τα
συστήματα εκτροφής που δείχνουν ορισμένα επίπεδα καλής μεταχείρισης, ειδικά
όταν υπερβαίνουν τα ελάχιστα πρότυπα που προβλέπονται στη νομοθεσία.
EL 9 EL
5. ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Είναι γνωστό ότι εκτός από την τιμή, η απόφαση των καταναλωτών επηρεάζεται και
από έναν μεγάλο αριθμό διαπροσωπικών (πολιτισμός, κοινωνικοί κανόνες,
κοινωνική θέση, επιρροές της ομάδας στην οποία ανήκει και της οικογένειας) και
προσωπικών (συμμετοχή, συναισθήματα, κίνητρα, νοοτροπία, κανόνες,
προσωπικότητα) καθοριστικών παραγόντων. Σε γενικές γραμμές, όταν στις ετικέτες
παρέχονται περισσότερες πληροφορίες, οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να
κάνουν πιο συνειδητές επιλογές. Μόνο αν έχουν αξιόπιστες πληροφορίες για την
προστιθέμενη αξία των προϊόντων φιλικών προς την καλή μεταχείριση των ζώων,
μπορούν να καταβάλουν μια τιμή που απεικονίζει την υψηλότερη ποιότητα των
προϊόντων.
Η μελέτη σκοπιμότητας δείχνει ότι η επισήμανση αναμένεται κυρίως να έχει τα
επιθυμητά αποτελέσματα αν, α) οι καταναλωτές είναι επαρκώς ενημερωμένοι για τη
σημασία της ετικέτας· β) οι πληροφορίες που παρέχονται γίνονται εύκολα
κατανοητές·και γ) οι καταναλωτές (ή οι σχετικές υποομάδες) ενδιαφέρονται σε
γενικές γραμμές να έχουν στη διάθεσή τους αυτές τις πληροφορίες. Σύμφωνα με τα
στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου, αυτό συμβαίνει για προϊόντα που προέρχονται από
συστήματα παραγωγής φιλικά προς την καλή μεταχείριση των ζώων.
Τα αποτελέσματα της μελέτης σκοπιμότητας δείχνουν ότι η επισήμανση της καλής
μεταχείρισης των ζώων μπορεί να αυξήσει την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών
και να επιταχύνει την είσοδο στην αγορά προϊόντων φιλικών προς την καλή
μεταχείριση των ζώων που υπερβαίνουν τα ελάχιστα πρότυπα που προβλέπονται στη
νομοθεσία της ΕΕ. Αυτός ήταν ένας από τους κύριους στόχους πολλών
ενδιαφερόμενων μερών. Κατά συνέπεια, η εμπορική ζήτηση αναμένεται να
προσφέρει κίνητρα για την ανάπτυξη νέων πρακτικών καλής μεταχείρισης των
ζώων. Συμπληρωματικές ειδικές πρωτοβουλίες επικοινωνίας αναμένεται να
συμβάλουν ακόμη περισσότερο στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, των φορέων
και των παραγωγών για τα ζητήματα καλής μεταχείρισης των ζώων. Τα
ενδιαφερόμενα μέρη επισήμαναν ότι η επικοινωνία πρέπει να βασίζεται σε ισχυρό
επιστημονικό υπόβαθρο.
Το τελευταίο διάστημα έχουν αναπτυχθεί δραστηριότητες για την ενημέρωση και
την εκπαίδευση των καταναλωτών προκειμένου να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση
όσον αφορά την εκτροφή των ζώων και την προέλευση των προϊόντων ζωικού
κεφαλαίου. Τα ενδιαφερόμενα μέρη καλωσορίζουν αυτές τις δραστηριότητες
επικοινωνίας, οι οποίες έχουν αποδειχθεί χρήσιμες για την ευαισθητοποίηση του
κοινού όσον αφορά τις πρωτοβουλίες για την καλή μεταχείριση των ζώων τόσο σε
ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Συγχρόνως, αυξήθηκε η προβολή που έχουν
οι πολιτικές της ΕΕ σε αυτόν τον τομέα σε σημαντικούς εμπορικούς εταίρους.
Ένα σημαντικό ζήτημα για την περαιτέρω συζήτηση είναι ο ρόλος που οι
εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού θα μπορούσαν να διαδραματίσουν για την
ευαισθητοποίηση των ευρωπαϊκών καταναλωτών όσον αφορά την καλή μεταχείριση
των ζώων και την αύξηση του μεριδίου αγοράς των φιλικών προς την καλή
μεταχείριση των ζώων προϊόντων. Πετυχημένα παραδείγματα της ενημέρωσης σε
επίπεδο ΕΕ όσον αφορά την καλή μεταχείριση περιλαμβάνουν τον ιστοτόπο
EL 10 EL
«Farmland» για παιδιά και την εργαλειοθήκη σε απευθείας σύνδεση που αποτελεί
μέρος της πρόσφατης εκστρατείας προώθησης της βιολογικής παραγωγής13.
Επιπλέον, πρέπει επίσης να εξεταστεί αν οι ενημερωτικές εκστρατείες και τα
προγράμματα εκπαίδευσης για την καλή μεταχείριση των ζώων πρέπει να
αναπτύσσονται και να οργανώνονται σε επίπεδο ΕΕ ή/και κρατών μελών.
6. Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ
Με βάση τις αναλύσεις που έγιναν από την Επιτροπή, τα εθελοντικά συστήματα
επισήμανσης επιτρέπονται βάσει του ΠΟΕ, αρκεί να είναι αναλογικά και ανοιχτά σε
παραγωγούς τρίτων χωρών, ενώ για την υποχρεωτική σήμανση αναμένεται να
υπάρξουν αντιρρήσεις στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Είναι σκόπιμη η συζήτηση σχετικά με
τις επιπτώσεις που θα έχουν στο εμπόριο οι πολιτικές απαντήσεις στις κοινωνικές
ανησυχίες όπως η καλή μεταχείριση των ζώων, δεδομένων των τρεχουσών
εξελίξεων στο διεθνές επίπεδο. Προς το παρόν γίνονται συζητήσεις στο πλαίσιο του
ΠΟΕ, του ΟΟΣΑ, του OIE (Παγκόσμιου Οργανισμού για την Υγεία των Ζώων) και
του CODEX με θέμα ζητήματα που αφορούν ιδιωτικά και δημόσια πρότυπα και τα
αποτελέσματά τους στο εμπόριο και στην πρόσβαση στην αγορά για τις
αναπτυσσόμενες χώρες.
Ο αντίκτυπος της εθελοντικής πιστοποίησης βάσει εναρμονισμένων απαιτήσεων για
την καλή μεταχείριση των ζώων που εισάγονται στην ΕΕ αναμένεται να είναι
θετικός για τις χώρες που ήδη εξετάζουν βιώσιμες μορφές ζωικής παραγωγής και για
την παραγωγή που προκύπτει από λιγότερο εντατικές μορφές εκτροφής των ζώων.
Επιπλέον, η εναρμόνιση αναμένεται να επιτρέψει την καλύτερη πρόσβαση στην
αγορά και το μακροπρόθεσμο προγραμματισμό των επενδύσεων.
Ενόψει των υποχρεώσεων της ΕΕ όσον αφορά το διεθνές εμπόριο, είναι σημαντικό
να βρεθεί τρόπος να εξασφαλιστεί ότι ένα προϊόν εκτός ΕΕ που συμμορφώνεται με
τις απαιτήσεις παραγωγής της ΕΕ είναι επιλέξιμο να υπαχθεί σε οιοδήποτε σύστημα
ποιότητας της ΕΕ, και ότι η ΕΕ ικανοποιεί τις δεσμεύσεις της στο πλαίσιο του ΠΟΕ.
Είναι σημαντικό να εξεταστούν οι συνέπειες οποιουδήποτε τέτοιου συστήματος για
τις τρίτες χώρες, με επίκεντρο ειδικά τους εταίρους των αναπτυσσόμενων χωρών και
την ικανότητα προσαρμογής που διαθέτουν.
7. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥΣ
Οι έρευνες δείχνουν ότι η πλειονότητα των ευρωπαίων καταναλωτών δηλώνουν ότι
δεν έχουν επαρκείς πληροφορίες για το επίπεδο καλής μεταχείρισης των ζώων που
παρέχεται κατά την παραγωγή των αγαθών που αγοράζουν. Για το λόγο αυτό, το
κοινοτικό πρόγραμμα δράσης για την προστασία και την καλή μεταχείριση των
ζώων 2006-2010 προτείνει την ανάπτυξη τυποποιημένων δεικτών καλής
μεταχείρισης των ζώων, προκειμένου να διατεθεί ένα εργαλείο με βάση την
επιστήμη για να καταστήσει την καλή μεταχείριση των ζώων μετρήσιμη, πιο
εκτελεστή και πιο εύκολο να κοινοποιηθεί στους καταναλωτές. Το σχέδιο «Welfare
Quality» προορίζεται να αποτελέσει τη βάση για την εκπόνηση επιστημονικών
13 http://www.farmland-thegame.eu
http://ec.europa.eu/agriculture/organic/animal-welfare_en
EL 11 EL
δεικτών με βάση τα ζώα. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα σύστημα
ταξινόμησης της καλής μεταχείρισης των ζώων που δεν βασίζεται στη μέθοδο
παραγωγής αλλά σε αποτελέσματα με βάση το ζώο. Το σύστημα αυτό θα μπορούσε
να είναι χρήσιμο για την παροχή αξιόπιστων πληροφοριών με διαφάνεια στους
καταναλωτές. Σε αυτό το πλαίσιο, διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν τονίσει ότι
ένα ευρωπαϊκό δίκτυο κέντρων αναφοράς για την προστασία και την καλή
μεταχείριση των ζώων θα μπορούσε να αποτελέσει μια συγκεκριμένη επιλογή
προκειμένου να παρασχεθεί η τεχνική υποστήριξη για την περαιτέρω ανάπτυξη του
συστήματος.
Η περαιτέρω ανάπτυξη ενός οργάνου μέτρησης ή μιας κλίμακας που επιτρέπει τη
σύγκριση των προτύπων καλής μεταχείρισης των ζώων όλων των ειδών, τα
συστήματα εκτροφής και τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού είναι μια σύγχρονη
τάση στις αγορές σε όλο τον κόσμο και βρίσκεται στον πυρήνα της επιστημονικής
έρευνας. Η αξιολόγηση της καλής μεταχείρισης των ζώων σε όλα τα σχετικά στάδια
της αλυσίδας αξίας (κυρίως στην εκτροφή, τη μεταφορά και τη σφαγή) είναι στο
επίκεντρο κάθε συστήματος για την επισήμανση της καλής μεταχείρισης των ζώων.
Η μελέτη σκοπιμότητας αποκάλυψε ότι η εγκυρότητα και η αξιοπιστία των
περισσότερων δεικτών τίθεται συχνά υπό αμφισβήτηση. Οι πλήρεις δείκτες που
προτείνονται μέχρι τώρα, όπως η «βιολογική απάντηση στην πίεση», έχουν επικριθεί
(ιδιαίτερα από επιστήμονες και παραγωγούς) ως δείκτες που είναι δύσκολο να
μετρηθούν.
Ορισμένα ενδιαφερόμενα μέρη, ωστόσο, έχουν την άποψη ότι η επιστημονική
εγκυρότητα σε συνδυασμό με τη διαφάνεια των συστημάτων εκτροφής αναμένεται
να διευκολύνει τους παραγωγούς στην κοινοποίηση υψηλότερων προτύπων καλής
μεταχείρισης των ζώων στο κοινό. Το ζήτημα είναι αν μια τέτοια επικύρωση πρέπει
να γίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και αν ναι, με ποιο τρόπο.
8. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ
Σύμφωνα με τη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη, η καθιέρωση στρατηγικών
επικοινωνίας με τους πολίτες με θέμα την αξία των προϊόντων με υψηλότερα
πρότυπα καλής μεταχείρισης των ζώων ή η ανάπτυξη ευρωπαϊκών επενδυτικών
στρατηγικών στον τομέα της έρευνας, είναι κατάλληλοι τομείς εργασίας για σωστό
συντονισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Επιπλέον, σύμφωνα με το κοινοτικό πρόγραμμα δράσης για την καλή μεταχείριση
των ζώων 2006, η διαχείριση, η αναβάθμιση και η διάδοση των προτύπων καλής
μεταχείρισης καθώς και η προετοιμασία σχετικών κοινωνικοοικονομικών μελετών
και οι εκτιμήσεις αντικτύπου θα μπορούσαν να γίνουν αποδοτικότερες με μια
συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση. Κατά συνέπεια, διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη
έχουν εξετάσει τη δυνατότητα καλύτερου συντονισμού και χρήσης της
εμπειρογνωμοσύνης σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη χάραξη πολιτικής σε αυτόν τον
τομέα.
Στην ΕΕ υπάρχει ήδη ένας μικρός πυρήνας οικείων φορέων που εργάζονται στον
τομέα της καλής μεταχείρισης των ζώων, όπως η Ευρωπαϊκή Αρχή για την
Ασφάλεια Τροφίμων (ΕΑΑΤ), το Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ) και τα εθνικά
εργαστήρια αναφοράς. Ωστόσο, σήμερα η εντολή τους δεν καλύπτει όλους τους
EL 12 EL
τομείς εμπειρογνωμοσύνης που απαιτείται και ειδικότερα την πορεία του
συντονισμού των ζητημάτων καλής μεταχείρισης των ζώων σε επίπεδο ΕΕ, όπως
επισημαίνεται από τα διαφορετικά ενδιαφερόμενα μέρη.
Επιπλέον, η ευρωπαϊκή επιστημονική κοινότητα ολοκληρώνει αυτή την περίοδο
πενταετή περίοδο στενής συνεργασίας στα πλαίσια του σχεδίου «Welfare Quality».
Οι επιστήμονες που ρωτήθηκαν έχουν τονίσει πολλές φορές ότι είναι σημαντικό να
δοθεί προτεραιότητα στη δημιουργία ενός μόνιμου ευρωπαϊκού δικτύου. Επιπλέον,
διάφοροι διεθνείς εμπορικοί εταίροι της ΕΕ14, τόσο σε επιστημονικό όσο και σε
οικονομικό επίπεδο, έχουν επίσης ζητήσει να διατηρηθεί η προσέγγιση συνεργασίας
του δικτύου όπως έδειξε το παράδειγμα του «Welfare Quality». Επιπλέον, τα βασικά
ενδιαφερόμενα μέρη αντιλήφθηκαν την ανάγκη για μια ανεξάρτητη πηγή
ενημέρωσης σε επίπεδο ΕΕ και τον τρέχοντα κίνδυνο επικάλυψης των
δραστηριοτήτων.
Σε αυτό το πλαίσιο, η μελέτη σκοπιμότητας ανέλυσε τα διαφορετικά πρότυπα του
δικτύου των κέντρων αναφοράς και το σχετικό κόστος τους. Ως προτιμώμενη
επιλογή καταλήγει ότι ένα ευρωπαϊκό δίκτυο κέντρων αναφοράς, που θα μπορούσε
να παρέχει τεχνική υποστήριξη για την ανάπτυξη και την υλοποίηση πολιτικών
καλής μεταχείρισης, περιλαμβάνοντας την πιστοποίηση και την επισήμανση, πρέπει
να βασίζεται σε ένα κεντρικό ινστιτούτο συντονισμού που να συνεργάζεται με ένα
δίκτυο οικείων ερευνητικών ινστιτούτων στα κράτη μέλη –όλα αναγνωρισμένα από
την Κοινότητα. Πρόκειται για μια καλά δοκιμασμένη μέθοδο στην τροφική αλυσίδα,
όπου τα κοινοτικά εργαστήρια αναφοράς συντονίζουν τα δίκτυα των εθνικών
εργαστηρίων αναφοράς15. Τυχόν επιμέρους καθήκοντα που εκτελούνται από τους
εταίρους του δικτύου θα μπορούσαν να περιλάβουν: διενέργεια μελετών και
εκτίμησης αντίκτυπου, υλοποίηση στοχοθετημένης έρευνας στα ζητήματα καλής
μεταχείρισης των ζώων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την Κοινότητα,
διενέργεια δραστηριοτήτων εκπαίδευσης και διάδοσης, κ.λπ..
Θα είναι αναγκαίο να εξεταστεί αν τα πλεονεκτήματα, συμπεριλαμβανομένων αυτών
που συνδέονται με τον διοικητικό φόρτο, είναι περισσότερα από τα μειονεκτήματα
της ανάπτυξης ενός ευρωπαϊκού δικτύου εθνικών κέντρων αναφοράς για την
επιστημονική επικύρωση προτύπων καλής μεταχείρισης που έχουν υιοθετηθεί σε
εθελοντική βάση και συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας ποικιλίας πολιτικών καλής
μεταχείρισης των ζώων. Μια επιλογή θα ήταν να χρησιμοποιηθεί ως σημείο
αναφοράς το υπάρχον μοντέλο των κοινοτικών εργαστηρίων αναφοράς για την υγεία
των ζώων. Τα κοινοτικά εργαστήρια αναφοράς χρηματοδοτούνται από το
αποκαλούμενο «κτηνιατρικό ταμείο» (απόφαση 2009/470/ΕΚ του Συμβουλίου) για
την παροχή ορισμένων καθορισμένων υπηρεσιών και το συντονισμό των εθνικών
εργαστηρίων αναφοράς προς το συμφέρον της Κοινότητας.
9. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει μια σειρά ζητημάτων σχετικά με την επισήμανση
της καλής μεταχείρισης των ζώων και την ενδεχόμενη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού
14 Εταίροι της «Welfare Quality»: http://www.welfarequality.net/everyone/26562/7/0/22.
15 Πραγματοποιήθηκε εξωτερική αξιολόγηση του συστήματος ΚΕΑ για λογαριασμό της Επιτροπής η
οποία θα ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2009.
EL 13 EL