Περί ελευθερίας
Ορισμός ελευθερία η [elefθería] Ο25 : η απουσία περιορισμού, η ιδιότητα ή η κατάσταση εκείνου που δεν εμποδίζεται ή δε δεσμεύεται από κανέναν εξωτερικό ή εσωτερικό παράγοντα: Εσωτερική / εξωτερική ~. Aπόλυτη ~. Tο αγαθό της ελευθερίας. H ~ σκέψης / δράσης. || H ~ της βούλησης (ενός ατόμου), η ικανότητά του να αποφασίζει και να ενεργεί ανεξάρτητα από κάθε εξωτερικό ή εσωτερικό παράγοντα. H ελευθερία είναι το πολυτιμότερο αγαθό και το βασικότερο δικαίωμα όλων των υπάρξεων. Παίζει βασικό ρόλο στο αίσθημα της δικαιοσύνης και ...
της ευτυχίας. Εάν πιστεύουμε ότι αυτό δεν ισχύει και για τα ζώα, τα έχουμε ήδη αδικήσει. Είναι ταυτόχρονα ο σκοπός και το μέσο για μια ζωή ουσιαστική και πλήρης. Οτιδήποτε χρειάζεται να κάνουμε για να λειτουργήσουμε απαιτεί έναν κάποιο βαθμό ελευθερίας και χωρίς αυτή, νιώθουμε παγιδευμένοι και απονεκρωμένοι. Η έννοια της ελευθερίας Δίκαιο Στο Σύνταγμα πολλών χωρών, η ελευθερία είναι το πρώτο και το πιο σημαντικό και αδιαμφισβήτητο δικαίωμα όλων. Θρησκεία Η ελευθερία ως βάση των θρησκευτικών κανόνων χρονολογείται πολύ πριν από τη γέννηση του Χριστού. Οι πιστοί σε όλες τις θρησκευτικές σχεδόν παραδόσεις, καλούνται να ακολουθήσουν τη βασική αρχή «να φέρεσε στους άλλους όπως θα ήθελες να σου φέρονται». Αυτός είναι και ο λεγόμενος «Χρυσός Κανόνας», κομβικό σημείο της ανθρώπινης ηθικής. Κοινωνία Οι κοινωνίες προκειμένου να υπάρξουν, συγκροτήθηκαν και οργανώθηκαν με τη θέσπιση κανόνων που προστατεύουν τα βασικά δικαιώματα των πολιτών και την επιβολή μηχανισμών που τα διασφαλίζουν. «Είναι κοινός τόπος πια πως η δική μου ελευθερία σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Και οι δύο μαζί δίνουν την ελευθερία όλων - την κοινωνική και πολιτική διάσταση της ελευθερίας». Ηθική Η οριοθετημένη ελευθερία είναι το οικοδόμημα της ηθικής. Καθένας έχει το δικαίωμα να θέσει τα όριά του και κανένας δεν έχει το δικαίωμα να τα παραβιάσει. Απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει ελευθερία τόσο σε εμάς, όσο και στους άλλους, είναι να τη βιώνουμε πρώτα ως εσωτερική κατάσταση ή να την έχουμε αποδεχθεί μέσα μας. Ο εσωτερικά ελεύθερος άνθρωπος είναι απαλλαγμένος από φόβους και εγωπάθειες, σέβεται τα άλλα όντα, δεν έχει εμπάθειες και είναι ανθρωπιστής. Η ελευθερία απομακρύνει τον άνθρωπο από τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις και τον καθιστά υπεύθυνο, ξέροντας πού σταματά η δική ελευθερία και πού αρχίζει του διπλανού του. Ο ουσιαστικά ελεύθερος άνθρωπος τηρεί το μέτρο, γιατί γνωρίζει ότι αληθινή ελευθερία είναι η οριοθετημένη. Αντίθετα, ο εσωτερικά ανελεύθερος άνθρωπος, είναι ατομικιστής και ωφελιμιστής, αποξενωμένος από τον εαυτό του και από τους άλλους και δεν μπορεί να χαρεί ελεύθερα τη ζωή. Εξαιτίας του ότι είναι ανελεύθερος αυτός, δηλαδή αποστερημένος από το βασικό δικαίωμα της ελευθερίας, το αποστερεί και από τα άλλα όντα γύρω του. Σε αυτόν απουσιάζει το μέτρο και ο σεβασμός για τα άλλα πλάσματα και ζει μέσα στο άγχος, την ανισορροπία και την πλήξη. Έτσι χτίζει τον εξωτερικό του κόσμο βάσει του εσωτερικού. Επειδή όμως του είναι δύσκολο να επιβάλει την ανελευθερία στους συνανθρώπους του των οποίων τα δικαιώματα είναι συνταγματικά κατοχυρωμένα, την επιβάλει σε ανυπεράσπιστα και αδύναμα πλάσματα, όπως τα ζώα. «Η ελευθερία ορίζεται σαν ελευθερία από και ελευθερία προς. Π. χ. : Ελευθερία από: τη στέρηση την εκμετάλλευση την ανάγκη την αδικία και ελευθερία προς την δημιουργία την ολοκλήρωση του ατόμου κ.λπ. ... από την αξία της ελευθερίας παράγεται η πιο ουσιαστική μορφή της ισότητας (ισότητα ελευθερίας). Παράγεται, επίσης, και η δικαιοσύνη που πρακτικά σημαίνει προστασία της ελευθερίας και της προσωπικότητας του καθενός. Ακόμα, πρέπει να προσδιορίσω πως η λέξη όλων πρέπει να εννοείται σαν ιδεατός στόχος - όχι σαν απόλυτο μαθηματικό μέγεθος. (Ανέφικτο!). Είναι η ελευθερία των όσο το δυνατόν περισσότερων. (Κι όχι μόνο της πλειοψηφίας, αν αυτό σημαίνει καταπίεση της μειοψηφίας!) Και πάλι θα υπενθυμίσω πως η έννοια της ελευθερίας πρέπει να θεωρείται σε όλο της το βάθος και πλάτος. Όχι μόνο σαν ελευθερία ΑΠΟ- (την καταπίεση, την εκμετάλλευση, κλπ.) αλλά κυρίως σαν ελευθερία ΠΡΟΣ κάτι π. χ. την δημιουργική ολοκλήρωση του ατόμου, την ανάπτυξη και καλλιέργεια των δυνατοτήτων του...κ. ά. Και φυσικά είναι σαφές πως κάθε εμπόδιο στην ανάπτυξη αυτής της θετικής ελευθερίας δεν έχει θέση σε μιά δημοκρατική κοινωνία. Άρα η ανισότης, η αδικία, η στέρηση (βασικά εμπόδια) εξοβελίζονται από την ηθική μας τάξη, χωρίς να χρειάζεται να προσφύγουμε σε άλλες αξίες. Η εφαρμογή της ελευθερίας, σε όλο της το πλάτος αρκεί για να οικοδομήσει κανείς μία δίκαιη και ανθρώπινη κοινωνία. Ολόκληρο το αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη εμπεριέχεται στην αξία της ελευθερίας... η σωστή προστασία της ελευθερίας του άλλου, οδηγεί στη δικαιοσύνη, ο σεβασμός της ελευθερίας του άλλου στην ισότητα... Μόνο που πρέπει να γίνει κατανοητό πως η "ελευθερία του άλλου" είναι εξίσου σημαντική με την δική μου. Το πρόβλημα στο καπιταλιστικό σύστημα είναι πως όταν μιλάει κανείς για ελευθερία εννοεί την δική του - κι όχι όλων... Αλλά ένα εγωιστικό σύστημα ελευθερίας είναι αυτοαναιρούμενο - διότι περιορίζει την ελευθερία του άλλου. Μόνο ένα καθολικό σύστημα ελευθερίας είναι βιώσιμο... Η ελευθερία, η πρώτη αξία για τον σκεπτόμενο άνθρωπο από τότε που ένιωσε τον εαυτό του, είναι και η μόνη που μας χρειάζεται. Είναι, ας το πούμε κι αυτό, και η πιο δύσκολη να υλοποιηθεί και να διατηρηθεί. Ο άνθρωπος, ενώ (λέει πως) λατρεύει την ελευθερία, πολύ εύκολα την παραχωρεί. Πολύ συχνά προτιμάει τη βολή του από το δύσκολο ανηφορικό μονοπάτι της ελευθερίας. Πολλές φορές βλέπει μόνο την δική του πλευρά και ξεχνάει την ελευθερία του άλλου...» Έπειτα από τα παραπάνω, αντιλαμβανόμαστε ότι η έννοια της αναπαραγωγής ζώων προς πώληση, ή απλώς η πώληση ζώων, είναι ένα μεγάλο λάθος ισοδύναμο της σκλαβιάς. Το ζώο στο «κλουβί», καθρέφτισμα και σύμβολο της δική μας φυλακισμένης ψυχής, υποφέρει από πλήξη και ανία γιατί δεν μπορεί να εκδηλώσει καμία φυσιολογική λειτουργία σύμφωνα με το είδος του. Έχει αποξενωθεί από τη ζωή του και άρα από τον εαυτό του. Είναι καταδικασμένο να είναι ένα άψυχο αντικείμενο, προορισμένο να υπηρετήσει τον άνθρωπο. Ένας ελεύθερος άνθρωπος όχι μόνο δεν μπορεί να περιορίσει την ελευθερία κανενός πλάσματος, αλλά και υποφέρει βαθιά όταν το βλέπει φυλακισμένο. Το εμπόριο των ζώων από τη φύση του είναι αντίθετο με την έννοια της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της συμπόνιας. Σκοπός του είναι μόνο το κέρδος! Τα λόγια στα εισαγωγικά ανήκουν στο Νίκο Δήμου (Δοκίμια, Σύστημα Ελευθερίας, Ηθικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις για μια νέα πολιτική θεωρία και πράξη)
Ελευθερία ή θάνατος... Μία διαφορετική προσέγγιση! Ένα δείγμα της απόκλισης του ανθρώπου από τη φύση και μάλιστα ένα δείγμα της χειρότερης μορφής, είναι η επινόηση της αποστέρησης της ελευθερίας. Ο άνθρωπος επινόησε την φυλακή σαν μέτρο τιμωρίας, αλλά και σαν μέσο επιβολής του, είτε σε συνανθρώπους του που ήθελε να ελέγξει, είτε στα ζώα που ήθελε να επιβληθεί. Η στέρηση της ελευθερίας είναι μια φυσική διαστροφή που επινόησε ο άνθρωπος. Στη φύση δεν υπάρχει ανάλογο παράδειγμα. Και βέβαια ο άνθρωπος, τουλάχιστο στο Δυτικό πολιτισμό, δεν απειλείται πλέον από κανένα ζώο. Ο μόνος λόγος για την επιβολή της ισχύος του στα ζώα είναι για διατροφικούς λόγους, που όλοι μπορούμε να καταλάβουμε. Ακόμα και για το σκοπό αυτό όμως, δεν θα έπρεπε να δικαιολογείται η αποστέρηση της ελευθερίας των ζώων που προορίζονται για εκμετάλλευση. Αυτό όμως είναι ένα άλλο θέμα που απαιτεί τη δική του προσέγγιση. Εγώ θα ήθελα να σταθώ στην αποστέρηση της ελευθερίας των ζώων για λόγους που έχουν να κάνουν με τη διασκέδασή μας, την ασφάλειά μας ή ακόμα – ακόμα την υποτιθέμενη εκπαίδευσή μας. Σ’ ένα ρόλο θεού και παντοκράτορα ο άνθρωπος παίρνει ένα μικρό πουλάκι, το φυλακίζει για το υπόλοιπο της ζωής του, αποστερώντας του το πέταγμά του, την συναναστροφή με άλλα πουλιά του είδους του, τη χαρά της ίδιας της ζωής. Και όλα αυτά γιατί; Γιατί θέλει να το ακούει να κελαηδάει και να βλέπει τα όμορφα χρώματά του. Παίρνει ένα σκυλί και το δένει σε μία αλυσίδα, αποστερώντας του τη χαρά να τρέξει στη φύση και να λιαστεί στο πράσινο χορτάρι. Κι αυτό για να νοιώθει το βράδυ ασφαλής. Και τι να πει κανείς για τους ζωολογικούς κήπους! Έχουν λέει εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Εσείς που διαβάζετε αυτές τις γραμμές, θα ήθελα να μπορούσατε να μπείτε για λίγο μόνο, στη θέση ενός λύκου μέσα σ’ ένα σιδερένιο κλουβί. Μπορείτε να νοιώσετε τη ΜΟΝΑΞΙΑ του; Το απέραντο ΚΕΝΟ; Την ΠΛΗΞΗ; Την ΑΠΕΛΠΙΣΙΑ; Τον ΦΟΒΟ; Την ΑΠΟΓΝΩΣΗ; Μήπως αντί να παριστάνουμε οι άνθρωποι τους θεούς επί της γης, θα ήταν χρήσιμο, αντί να φέρουμε στο σαλόνι μας ένα πουλί μέσα σε κλουβί για να μας διασκεδάζει, να ξεβολέψουμε το χοντρό μας κώλο από τον καναπέ μας και να πάμε σε κανένα δάσος, αν θέλουμε τόσο πολύ να ακούσουμε πουλιά να κελαηδάνε; Σκεφτήκαμε ποτέ ότι αντί να δέσουμε το σκυλί μας στην αλυσίδα θα μπορούσαμε να βάλουμε μία πόρτα στην αυλή μας; Αλλά που να κατεβαίνεις τώρα από το αυτοκίνητο να την ανοίγεις και να την κλείνεις; Η αλυσίδα είναι πολύ πιο φτηνή από μια ηλεκτρική πόρτα. Κι αυτό πάλι που λέει «Αν δεν είχαμε ζωολογικό κήπο τα παιδιά μας δεν θα έβλεπαν ποτέ ελέφαντα;». Ένα δυστυχισμένο και φυλακισμένο ζώο βλέπεις, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους του και προσφέρει ανεκτίμητες εμπειρίες στα παιδιά μας. Αλλά που να τρέχεις τώρα στα ενδιαιτήματα των ελεφάντων να τους δεις στο φυσικό τους περιβάλλον; Κουνούπια, μύγες, άγρια ζώα. Αιχμαλωτίζεις ένα μικρό ελεφαντάκι, αφού πρώτα φροντίσεις να απαλλαχτείς από τους επικίνδυνους γονείς του, εξολοθρεύοντάς τους. Στη συνέχεια με άγρια βασανιστήρια και φάρμακα το μαθαίνεις να είναι πειθήνιο και ακίνδυνο. Και αφού αποβάλεις κάθε άγριο ένστικτο από το άμοιρο ζώο, παρουσιάζεις ό,τι έμεινε από το άλλοτε υπερήφανο θηλαστικό, σε ΤΣΙΡΚΟ. Και τα παιδάκια μας σκαρφαλωμένα με υπερηφάνεια στην πλάτη του φοβισμένου και βασανισμένου ελέφαντα, φωτογραφίζονται χαρούμενα. Και είναι αυτά πολύ ευτυχισμένα και οι γονείς τους καμαρώνουν για τις ανεκτίμητες εμπειρίες που έζησαν τα παιδιά τους. Και όταν ακούω εκείνο το τετρημένο «αυτό περνάει μια χαρά γιατί γεννήθηκε σε κλουβί». Δεν υπάρχει κανένα ηθικό υπόβαθρο στο να στερείς την ελευθερία από κάποιο ζώο. Και μην πείθετε τον εαυτό σας όλοι εσείς που έχετε μία χελωνίτσα μέσα σε ένα πλαστικό τάπερ με νερό, ότι το κακόμοιρο ζωάκι περνάει καλά. Η ζωή είναι πολλά περισσότερα πράγματα από φαΐ και νερό. Αυτά τα δύο δεν κρατάνε ένα ζώο ζωντανό, απλά το διατηρούνε βιολογικά. Αφήστε στο θεό τον άχαρο ρόλο της κρίσης επί των ζωντανών. Γιατί καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή. Ό,τι δεν έχει ελευθερία έχει θάνατο. Βιολογικό θάνατο όχι απαραίτητα, αλλά ψυχικό σίγουρα. Το πουλί που έχετε στο κλουβί σας και αναπνέει, τρώει, πίνει και τιτιβίζει δεν είναι απαραίτητα ζωντανό, βαθιά μέσα του έχει ήδη πεθάνει. Και όταν κελαηδάει, δεν τραγουδάει, αλλά κλαίει. Κλαίει για την χαμένη του ζωή. Κλαίει για τους συντρόφους που δεν γνώρισε, για τον έρωτα που δεν έζησε, για το πέταγμα που τόσο του λείπει. Κλαίει για την αβάσταχτη μοναξιά που το καταδίκασες να ζει.
Γιάννης Αραμπατζής 27 Σεπτεμβρίου 2010
Περί σπισισμού
«Όποτε βλέπετε έναν παπαγάλο σε κλουβί, ένα χρυσόψαρο σε γυάλα ή ενυδρείο, ή ένα σκυλί με αλυσίδα, βλέπετε σπισισμό. Εάν πιστεύετε ότι μια χελώνα ή μια σφήκα έχει λιγότερο δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία από μια αλεπού ή έναν άνθρωπο, ή θεωρείτε τους ανθρώπους ανώτερους από άλλα ζώα, είστε σπισιστές. Εάν επισκέπτεστε ενυδροφυλακές και ζωολογικούς κήπους, φοράτε δέρμα αγελάδων και τρίχες προβάτων, τρώτε σάρκα, αυγά, ή προϊόντα αγελαδινού γάλακτος, φέρεστε σπισιστικά». Τι είναι σπισισμός; Σπισισμός είναι η προκατάληψη και η προδιαμορφωμένη στάση ενάντια σε όλα τα ζωικά είδη πλην του ανθρώπινου (π.χ. θηλαστικά και μη, σπονδυλωτά και ασπόνδυλα). Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πλέον ότι τα ηθικά και νόμιμα δικαιώματα πρέπει να επεκταθούν πέραν των συνόρων του είδους μας, σε όλα τα ζωικά είδη και όχι μόνο σε εκείνα που είναι πιο κοντά στον άνθρωπο λόγω νοημοσύνης ή άλλων γνωστικών λειτουργιών, κοινωνικών δομών κ.λπ. (π.χ. χιμπατζήδες, δελφίνια). Η κατακόρυφη ταξινόμηση πρέπει να καταργηθεί και να αντικατασταθεί από μια οριζόντια. Σημειώνουμε ότι στην κατακόρυφη ταξινόμηση ιεραρχούνται τα θηλαστικά επάνω από τα πουλιά, τα πουλιά επάνω από τα ερπετά, τα αμφίβια, και τα ψάρια, και τα σπονδυλωτά επάνω από τα ασπόνδυλα. Ακόμα και η θεωρία μεγάλων φιλοσόφων των δικαιωμάτων των ζώων ήταν σπισιστική. Ο Peter Singer, επί παραδείγματι, επιχειρηματολογεί ότι «οι άνθρωποι κανονικής νοημοσύνης έχουν περισσότερη αξία από οποιοδήποτε ζώο. Επιπλέον, υποστηρίζει το δικαίωμα στη ζωή και την ελευθερία μόνο για τους ανθρώπους, τα μεγάλα πρωτεύοντα, και ενδεχομένως τα άλλα θηλαστικά, υπό τον όρο ότι κατέχουν τόση αυτογνωσία όση ένας κανονικός άνθρωπος μετά την πρόωρη παιδική ηλικία. Γιατί ένας κανονικός άνθρωπος; Γιατί όχι ένα κανονικό χταπόδι ή ένα κοράκι; Το κριτήριο του Singer είναι σαφώς ανθρωποκεντρικό. Ο Singer θεωρεί όλα τα μη θηλαστικά replaceable (αναλώσιμα, αντικαταστάσιμα). Δεν τάσσεται κατηγορηματικά κατά της ζωοτομίας στα μη θηλαστικά. Επίσης, το θεωρεί ηθικά αποδεκτό να εκτρέφονται πουλιά, ψάρια, και άλλα μη θηλαστικά για σφαγή εάν οι ζωές τους είναι ευχάριστες – πράγμα εξαιρετικά απίθανο - και ο θάνατός τους σύντομος και ανώδυνος – επίσης εξαιρετικά απίθανο».
Αντι-σπισισμός Απορρίπτοντας την έννοια της ανθρώπινης ανωτερότητας, οι αντισπισιστές υποστηρίζουν τα βασικά δικαιώματα για όλα τα αισθανόμενα πλάσματα που διαθέτουν την ικανότητα αίσθησης. Η ικανότητα αίσθησης πρέπει να είναι το μόνο κριτήριο για την εξασφάλιση και διασφάλιση των βασικών νόμιμων δικαιωμάτων, επειδή οποιοσδήποτε μπορεί να βιώσει και να νιώσει έχει ένα συμφέρον να παραμείνει στη ζωή και να ευημερήσει. Αν η νομοθεσία θέλει να είναι δίκαιη, ωφείλει να αναγνωρίσει αυτά τα βασικά δικαιώματα σε όλα τα είδη του ζωικού βασιλείου. Οι αντισπισιστές οραματίζονται όλα τα ζώα ως άτομα που είναι ελεύθερα και αυτόνομα να ζήσουν τη δική τους ζωή και να ορίζουν τη δική τους μοίρα. Σε μια τέτοια κατάσταση, τα άλογα και τα γαϊδούρια δεν θα είναι πλέον υποζύγια, οι τίγρεις δεν θα πηδούν μέσα από φλεγόμενα στεφάνια, οι ελέφαντες και οι καμήλες δεν θα κουβαλούν ανθρώπους, τα στρείδια θα είναι οι κάτοχοι των μαργαριταριών που δημιουργούν, οι κοκκινολαίμηδες των αυγών που γεννούν, και οι μέλισσες του μελιού που παράγουν. Τα ζώα φάρμας, τα πειραματόζωα, τα γουνοφόρα και τα ζώα του δάσους θα ζουν ελεύθερα στα φυσικά ενδιαιτήματά τους και σύμφωνα με τις ανάγκες που ορίζει το είδος τους. Ο άνθρωπος θα έχει το δικαίωμα να θηρεύσει για να φάει ένα ζώο μόνο αν βρίσκεται εγκλωβισμένος σε μια παγωμένη χέρσα περιοχή ή σε έναν τόπο απειλούμενο από λιμό, χωρίς πρόσβαση σε φυτικές τροφές, καρπούς και φρούτα. Όλα τα αισθανόμενα όντα έχουν δικαίωμα στην ελευθερία, την ευζωία και την αυτοδιάθεση. Για να είναι δίκαιος ο νόμος ωφείλει να είναι πρώτα και κύρια αντι-σπισιστικός. Το ανθρώπινο είδος είναι ένα από τα εκατομμύρια άλλα είδη του ζωικού βασιλείου. Μόνο αριθμητικά να το δούμε, ο σπισισμός είναι η μεγαλύτερη μορφή αδικίας στην ιστορία του πλανήτη.
Μάριζα Χριστοδούλου - Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία
Βασισμένο στο άρθρο της Joan Dunayer “Από το Σπισισμό στην Ισότητα” που δημοσιεύτηκε στο http://antispe-gr.blogspot.gr/2009/08/blog-post_25.html Βιβλιογραφία Peter Singer (1990), Animal Liberation, 2d ed., New York: New York Review of Books. Paola Cavalieri, Peter Singer, κ.α., (1993), A Declaration on Great Apes, στο The Great Ape Project: Equality beyond Humanity, ed. Paola Cavalieri and Peter Singer, New York: St. Martin’s. Peter Singer (1993), Practical Ethics, 2d ed., Cambridge: Cambridge University Press. Joan Dunayer (2001), Animal Equality: Language and Liberation, Ryce Pub. Joan Dunayer (2004), Speciesism, Lantern Books. Carl Cohen & Tom Regan (2001), The Animal Rights Debate, Lanham, Md.: Rowman & Littlefield. Tom Regan (2004), The Case for Animal Rights, University of California Press; First Edition,Revised edition.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου